بوتوین[۸] (۱۹۹۷) مهارت های زندگی را در قالب سه حوزه: آموزش مهارت های شخصی، آموزش مهارت های اجتماعی و آموزش مربوط به عدم مصرف الکل و مواد مخدر مطرح و مورد بررسی قرار می‌دهد (عبدا…زاده،۱۳۸۵). به نظر هامبورگ و گازدا[۹] (۱۹۹۵)، آموزش مهارت های اجتماعی زیرمجموعه ای از آموزش مهارت های زندگی بوده و به منزله آموزش رسمی و شکل یافته مهارت های لازم برای بقای زندگی با دیگران و موفقیت در جامعه پیچیده می‌باشد (فتحعلی لواسانی،۱۳۸۹،ص ۶۲).
از نظر بالدو[۱۰] و فرانسیس[۱۱] مهارت های زندگی کودکان و نوجوانان را قادر می‌سازد که دانش (آنچه را می دانند) و نگرش و ارزش های خود (آنچه احساس می‌کنند و بدان باور دارند) را به عمل تبدیل نمایند. منظور از مهارت های زندگی این است که هر کودک در کنار آموزش خواندن و نوشتن به مهارت هایی دست یابد که به مدد آن ها بتواند ابتدا به شناخت درستی از خود دست پیدا کند و سپس به خوبی با افراد و محیط اطراف ارتباط برقرار سازد و به حل مشکلات خود و جامعه و محیط زیست یاری دهد(صادقی،۱۳۸۵).
از دیدگاه طارمیان و همکاران (۱۳۸۷) مهارت های زندگی عبارتند از توانایی هایی که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند. این توانایی ها فرد را قادر می‌سازد مسئولیت های اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواسته ها و انتظارات و مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردی به شکل مؤثری روبرو شود. گورمن[۱۲] (۲۰۰۵) معتقد است مهارت های زندگی، مهارت هایی هستند که برای افزایش توانایی‌های روانی – اجتماعی افراد آموزش داده می شود و فرد را قادر می‌سازند که به طور مؤثر با مقتضیات و کشمکش های زندگی روبرو شود. همچنین از دیدگاه استنتون[۱۳] و همکاران (۱۹۸۰) مهارت های زندگی ضمن تأکید بر توانمندی های عملی و موفقیت افراد، از بررسی و تحلیل نیازها و خواسته های اجتماعی و الزامات زندگی روزمره استخراج شده و برخی از آن ها ناظر به ارتباط افراد با یکدیگر و برخی دیگر مربوط به کارهای روزمره می‌باشند. جوان[۱۴] (۱۹۹۰) مهارت های زندگی را شامل فهرست وسیعی از دانش و تعاملات بین فردی می‌داند که برای زندگی بزرگسالی لازم و ضروری است. از نظر پیتمن[۱۵] (۱۹۹۱) مهارت های زندگی به عنوان توانایی ها، دانش ها و رفتارهایی است که برای احساس شادمانی و موفقیت در زندگی آموخته می‌شوند. ضمن آنکه این مهارت ها، افراد را قادر می‌سازند تا با هر موقعیت زندگی سازگاری یافته و بر آن ها تسلط یابند. از طریق رشد این مهارت هاست که افراد می‌توانند به راحتی با دیگران زندگی کنند احساس خود را با امنیت خاطر بیان کنند و زندگی را در دست داشته باشند.
به هر حال صرف نظر از تعاریف مختلفی که در مورد مهارت های زندگی ارائه گردیده این نکته اصولاً قابل کتمان نیست که این حوزه باید به عنوان یکی از اولویت های جدی نظام های آموزشی مورد توجه قرار گیرد. به بیان دیگر، آموزش مهارت های زندگی همچون حل مسئله، تصمیم گیری، تفکر خلاق و انتقادی، مهارت های ارتباطی و بین فردی، همدلی، خودآگاهی و… از اهداف بنیادی نظام های آموزشی است (ادیب، ۱۳۸۵، ص ۳). در نظام آموزشی ایران نیز آموزش این مهارت ها به طور صریح و یا ضمنی در قالب اهداف آرمانی و یا حتی دروس خاص در دوره های مختلف ذکر شده است (صافی،۱۳۷۹). هر چند که علی‌رغم کوشش های انجام گرفته در نظام آموزشی، اخبار نگران کننده ای در مورد وضعیت تحصیلی، اخلاقی و اجتماعی کودکان و نوجوانان منتشر شده است (نیک پرور،۱۳۸۳).
این پژوهش با توجه به نقش و اهمیت آموزش مهارت های زندگی به عنوان یکی از کارکردهای نظام های آموزشی، تلاش کرده‌است تا به تحلیل و ارزیابی میزان برخورداری دانش آموزان مقطع متوسطه از مهارت های مذکور پرداخته تا ضمن فراهم کردن تصویری روشن از عملکرد نظام آموزش متوسطه ایران، زمینه ای برای توجه منسجم تر به این حوزه را فراهم سازد. قابل ذکر است در این پژوهش، مهارت های زندگی در قالب مهارت های حل مسئله، تصمیم گیری، ارتباط، مشارکت و همکاری، شهروند جهانی و مهارت استفاده از فناوری اطلاعات مشخص و مورد بررسی قرار می‌گیرد. مهارت حل مسئله[۱۶] به معنای استفاده از راهبردهای مؤثر و سازش یافته مقابله ای، برای حل مشکلات است (سلیقه دار،۱۳۸۸،ص ۳۳). تصمیم گیری[۱۷]یعنی، تصمیم گیری مؤثر در مورد مسائل زندگی، بررسی جوانب مختلف و پیامد هر انتخاب است (نیک پرور،۱۳۸۳). ارتباط[۱۸] ناظر بر ایجاد ارتباط انسانی با اطرافیان و در نظر گرفتن حقوق دیگران و ابراز احساسات خود و درک احساسات دیگران می‌باشد (کیانی، ۱۳۸۴، ص۵۴).مشارکت و همکاری[۱۹]به معنای توانایی شرکت مؤثر و فعال در تعاملات گروهی و توانایی برقراری تعادل بین نیازهای گروهی و فردی است (میرزاحسینی،۱۳۹۰،ص۱۷۱). شهروند جهانی[۲۰] یعنی توانایی درک و فهم مسائل جهانی و بین‌المللی و روابط بین کشورها و انسان های کشورهای مختلف است (مجدفر،۱۳۸۹،ص ۲۴). مهارت استفاده از فناوری اطلاعات[۲۱] به معنای توانایی استفاده از اینترنت و کامپیوتر در افزایش و غنی سازی یادگیری در حوزه های گوناگون درسی است (میرزاحسینی،۱۳۹۰،ص۱۷۲). مشخص و مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
۱-۲- اهمیت و ضرورت پژوهش
امروزه علی رغم تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی، بسیاری از افراد در رویارویی با چالش های زندگی فاقد توانایی لازم و اساسی هستند و همین امر آن ها را در برخورد با مسائل و دشواری های زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر کرده‌است. برای رویارویی با این مشکلات دستیابی به توانمندی ها و مهارت های زندگی ضروری است. یادگیری مهارت های زندگی فرد را بر رویارویی و مواجهه مؤثر با چالش ها و نیز غلبه بر تنش ها و مشکلات پیش رو در زندگی آماده می‌کند.
با توجه به اهمیت و نقش یادگیری مهارت های زندگی در پیشگیری از رفتارهای مخرب و تاثیر آن بر بهبود زندگی فردی و اجتماعی، آموزش آن، بخشی از برنامه های نظام های آموزشی را به خود اختصاص داده است. آموزش مهارت های زندگی همچون حل مسئله، تصمیم گیری، مهارت ارتباطی و بین فردی، خودآگاهی و… از اهداف بنیادی نظام های آموزشی است. در نظام آموزشی ایران نیز آموزش مهارت های زندگی به دانش آموزان در دوره های گوناگون تحصیلی ذکر شده است (صافی،۱۳۷۹).
