مسئله انتخاب مجموعه بهینه ای از دارایی ها، یکی از نظریه های بازار سرمایه است که اهمیت خاصی نیز درمباحث اقتصاد خرد و کلان دارد. دراقتصاد کلان، سرمایه گذاری یکی از شاخص های مهم محسوب می شود و نقش تعیین کننده ای در رشد و توسعه اقتصادی ایفا میکند. در اقتصاد خرد نیز، اهمیت تصمیمات سرمایه گذاری ناشی از این مسئله است که در واقع فرد سرمایه گذار مصرف امروز را به امید مصرف بیشتر به زمانی درآینده موکول میکند. در واقع تصمیم بهینه سرمایه گذاری میزان مطلوبیت مورد انتظار سرمایه گذار را از مصرف آتی بیشینه میسازد.
تابع مطلوبیت هر فرد با توجه به ترجیحات شخصی وی تعیین می شود که لزوماً با سایر افراد یکسان نخواهد بود. ریسک و بازده معیارهایی هستند که میزان مطلوبیت سرمایه گذار را از انتخاب مجموعه دارایی سرمایه گذاری مشخص میکنند. مجموعه دارایی هر سرمایه گذار با توجه به شرایط وی، نظیر افق زمانی، ریسک و میزان نقدینگی مورد نظر وی متفاوت است. هدف از مدیریت مجموعه دارایی به طور عام و مجموعه سهام به طور خاص، تعیین این متغیرها به گونه ای است که ریسک حداقل و بازده حداکثر شود (همان منبع،۱۳۹۱، ۱۷۵).
انتخاب یک مجموعه ای از سهام معمولا با تعامل بین ریسک و بازده مطرح می شود. هرچه ریسک سبد سهام بیشتر باشد احتمال دریافت بازده بالاتر، بیشتر خواهد بود و در دنیای واقعی درجه ریسک پذیری افراد با یکدیگر متفاوت است و بازده دارایی ها نیز به دلیل وجود عوامل منفرد مؤثر بر آن غیر قابل پیشبینی است. به دلیل وجود این عدم اطمینان در بازار، مسئله تنوع بخشی[۱۱] مجموعه دارایی، دارای اهمیت خاصی میباشد. طبقات مختلف دارایی شامل انواع اوراق بهادار، پول نقد، زمین، طلا و … می شود که ریسک و بازده آن ها با یکدیگر متفاوت است. هر یک از این طبقات شامل انواع مختلفی از دارایی ها با ریسک ها و بازدهی های متفاوت هستند. در این پژوهش به دنبال بهینه سازی سبد سهام از الگوریتم مورچگان و تئوری خاکستری جهت اطمینان بخشیدن به سازمان ها و سرمایه گذاران برای انتخاب بهترین مجموعه سرمایه گذاری هستیم.
بخش اول؛ تاریخچه بورس، بازارهای مالی و سرمایه گذاری
۲-۱-۱- تاریخچه بورس
۲-۱-۱-۱-تاریخچه بورس در جهان
در قرن پانزدهم میلادی بازرگانان و صرافان بلژیکی در شهر”بورژ” در مقابل خانه مردی به نام “فن در بورزه” (واندار بورس) جمع می شدند و به داد و ستد می پرداختند. بدین ترتیب نام فعالیتی که بعدها یعنی در سال۱۴۶۰ بازار متشکلی را شامل گشت از اسم آن مرد بلژیکی گرفته شد. سال ها بعد به دلیل وجود مشکلات مختلف استفاده از فضای باز (آب و هوا) بازرگانان و کسبه این شهر، جایگاهی جدید درشهر دیگر از بلژیک به نام شهر آنورس تأسيس کردند. تاریخ اولین بورس بینالمللی را تنها می توان تا اوایل قرن هفدهم عقب برد یعنی زمان تأسيس سازمان بورس آمستردام، اما آن چه ذهنیت اولیه تشکیل چنین سازمانی را به وجود آورد خود داستان دیگری است. تجار و بازرگانان راهی را می جستند تا در معاملات خود با زیان کمتری مواجه شوند، بهترین راه نیز تقسیم زیان بود. در سال ۱۶۰۲میلادی با تأسيس شرکت هند شرقی این ایده شکل اصلی خود را پیدا نمود و بدین ترتیب اساس بازار سرمایه پایه گذاری شد (غلامی،۱۳۹۰).
۲-۱-۱-۲- تاریخچه بورس در ایران
به منظور ایجاد یک بازار رسمی دائمی برای خرید و فروش سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار، به موجب قانون مصوب اردیبهشت ۱۳۶۵ مجلس شورای ملی، بورس اوراق بهادار تهران در پانزدهم بهمن ۱۳۶۶ فعالیت خود را با اعلام چند معامله برروی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی، به عنوان بزرگ ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان فعالیت خود را آغاز کرد که در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه یافتند. در هر حال، گسترش سیاست گذاری های کلان اقتصادی به استفاده از ساز و کار بورس، افزایش چشمگیر شمار شرکت های پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را در برداشت که بر این اساس طی سال های ۱۳۶۷تا پایان سال ۱۳۹۱به بیش از ۴۷۰ شرکت افزایش یافت.
شرکت های پذیرفته شده و فعال در بورس به دو دسته تقسیم میشوند:
شرکت های تولیدی و خدماتی
شرکت های سرمایه گذاری
شرکت های تولیدی و خدماتی معمولا به تولید کالای خاصی مبادرت می ورزند و در گروه صنایع فعال در بورس قرار می گیرند و در سازمان بورس با نام و کد خاص خود مشخص میشوند اما شرکت های سرمایه گذاری به عنوان واسطه های مالی فعالیت میکنند که این گونه شرکت ها یا فعالیت تولیدی ندارند و یا فعالیت آن ها به گونه ای است که با کمک های مالی از طریق خرید سهام شرکت های تولیدی به تولید و سرمایه گذاری مبادرت می ورزند.
۲-۱-۲- بازارهای مالی
بازارهای مالی، امکانات لازم را برای انتقال پس انداز از اشخاص حقیقی و حقوقی و سایر اشخاص که فرصت های سرمایه گذاری مولد را در اختیار دارند و دارای منابع مالی هستند را فراهم میکند. انتقال وجوه مذبور، تقریبا در کلیه موارد به ایجاد دارایی مالی منتج می شود، و در واقع ادعایی است نسبت به درآمدهای آتی دارایی های شخصی (حقوقی) که اوراق بهادار را صادر و منتشر کردهاست (رهنمای رودپشتی،۱۳۸۷). با این تفسیر؛ بازارهای مالی[۱۲]، بازار رسمی و سازمان یافته ای است که در آن انتقال وجوه از افراد و واحدهای متقاضی منابع مالی به افراد و واحدهای متقاضی وجوه صورت میگیرد. بدیهی است در این بازار اکثریت وام دهندگان را خانوارها و اکثریت متقاضیان وجوه را بنگاه های اقتصادی و دولت تشکیل میدهند. در اقتصادهای توسعه یافته، بازارهای مالی به تخصیص بهینه وجوه اضافی (از پس اندازکنندگان) به افراد و سازمان هایی که نیاز به وجوه برای سرمایه گذاری یا مصرف دارند کمک می نمایند. هر اندازه که فراگرد انتقال جریانات نقدی کاراتر باشد، بهره وری بیشتری در سیستم اقتصادی با توجه به عواملی نظیر تولید و تامین مالی را ایجاد و شامل خواهد شد.
از ویژگی های عمده بازارهای مالی، پویایی و خلاقیت آن هاست به طوری که همواره ابزارهای مالی جدید طراحی شده و سرمایه گذاران در مقابل طیف متنوعی از ابزارها قرار می گیرند. سرمایه گذار نیز با توجه به توان مالی، انتظارات از منابع مالی آتی سرمایه گذاری و همچنین میزان ریسک پذیری اقدام به انتخاب آن ها می کند. وجوه مالی به دو طریق مستقیم و غیر مستقیم بین پس اندازکنندگان و وام گیرندگان منتقل می شود. در حالت مستقیم هیچ واسطه ای بین خریدار و فروشنده دارایی مالی وجود ندارد. درحالت غیر مستقیم، انتقال از طریق بانک های سرمایه گذاری و واسطه های مالی (صندوق مشترک سرمایه گذاری و کارگزاری ها و…) انجام میگیرد (راعی و دیگران، ۱۳۸۳، ۷۹).
بازارهای مالی سه کارکرد مهم اقتصادی دارند: