پان پراگ به عنوان ماده ی تحریک کننده نشئه آور و روان گردان از ترکیب تنباکو، آهک، خاکستر، ادویه های معطر، ساخارین و دیگر افزودنی های غیر مجاز خوراکی بسیار خطرناک چون آرسنیک، کربنات منیزیم و سرب در کارگاه های کوچک و غیرقانونی به صورت دست ساز و غیر بهداشتی تولید می شود(شولتز، ۱۹۸۷).
ناس (Nass)
ناس یکی از کثیف ترین و تهوع آورترین موادی است که مورد سوء مصرف قرار میگیرد. ناس به عنوان تنباکوی بدون درد به صورت جویدنی مورد استفاده قرار میگیرد.
اساس مواد ناس، تنباکو یا نیکوتین قابل جذب با تاثیر گذاری بسیار بالا تر از اقلام دودزای آن است (لوئیا،۲۰۰۰به نقل از نعیمه بزمی ،۱۳۹۰).
علت کثیف تر بودن این ماده به این علت است که مواد تهیه شده در زیر لثه گذاشته می شود و پس از چند دقیقه مکیدن، تف غلیظی را تولید میکند و شخص دائما مجبور به تف کردن می شود.
۲-۴ تعاریف و مفاهیم شخصیت
واژه شخصیت به شیوه های مختلفی تعریف شده است. آلپورت (۱۹۷۳) در این باره به جمع آوری و ذکر ۵۰ تعریف متفاوت پرداخته است. با این وجود این تفاوت مربوط به اصل موضوع نیست بلکه متوجه مفهومی است که از آن ساختهاند(مای لی، ۱۹۷۳، ترجمه منصور،۱۳۸۷).
اصطلاح شخصیت از واژه لاتین پرسونا گرفته شده و به نقابی اشاره دارد که هنرپیشهها در نمایش استفاده میکند(شولنتر و شولتز۱۹۹۴،به نقل از یحیی سید محمدی،۱۳۸۴).
از نقطه نظر روانشناسان از جمله شلدون، شخصیت عبارت است از سازماندهی پویای نظامهای روانی فیزیولوژیکی درون فرد که رفتار و افکار شخص را تعیین میکند.
کتل بیان کرد که شخصیت چیزی است که امکان پیشبینی آنچه را که شخص در یک موقعیت معین انجام خواهد داد میدهد (همان منبع).
به نظر آیزنک شخصیت به عنوان یک سازمان کموبیش ثابت و پایدار از منش، خلقوخوی، نیروی عقلانی (عقل)و جسم میباشد که باعث سازگاری بینظیر فرد با محیط میشود (آیزنگ، ۱۹۷۰).
کلونینجر نیز با توجه به نظریه های فوق تعریف جامعی از شخصیت به عنوان ویژگیهای خلقی فرد و ویژگیهای منش فرد ارائه کرد (کلونیجر، ۱۹۸۶).
شخصیت پیچیده و منحصربهفرد است. از یک طرف افراد از نظر اجزاء چندگانه رفتار تفاوتهای وسیعی با یکدیگر دارند و از سوی دیگر، هر فردی تنها یکی از چند سبک بالقوه زندگی را از خود بروز میدهد. مشخصه عمومی تمام تعاریف شخصیت این است که همگی کار کردی یا فونکسیونل اند به این معنا که روی سؤالات مرتبط با انگیزش و تطابق ذهنی ارگانیسم تمرکز دارند.
به طور اختصاصی تر گردون آلپورت شخصیت را به صورت «سازمان یابی پویای سیستمهای روانی فیزیکیی درونی هر فرد تعریف کرد که تعیینکننده انطباق منحصر به فرد او با محیط میشود ».
۲-۵ رابطه شخصیت و اعتیاد
خصوصیات روانی شخصیتی معتادان صرفاً ناشی از مصرف مواد مخدر نیست بلکه تحقیقات در این زمینه نشان میدهد که معتادان قبل از اعتیاد دارای نارسائیهای روانی عدیده ای بودهاند که بعد از اعتیاد به صورت مخرب تری ظاهر و تشدید شده است (مجله علمی و روان پزشکی بهداشت روانی، اخوت، شماره ۳۸).
بنابرین مسئله اعتیاد یا معتاد تنها مواد مخدر نیست بلکه مسئله معتاد در اصل شخصیت وی میباشد.بنابرین رابطه بین شخصیت و اعتیاد رابطهای متقابل است. یعنی چه و علت شکستها و ناتوانی در برخورد با مسائل و ناکامی در زندگی، عدم ثبات عاطفی و غیره روی آورده است و اعتیاد نیز به گونه خود موجب از بین رفتن انسجام روانی و هیجانی شخص شده است و بدین ترتیب بین اعتیاد و شخصیت دور باطلی ایجاد شده که مبارزه با آن مستلزم تغییر شرایط بیرونی و درونی یعنی ایجاد اراده محکم و روحیهای قوی است(شاکری، ۱۳۶۸).
بسیاری از محققان مسائل مربوط به اعتیاد و بخصوص اکثر افراد عادی جامعه بر این باورند که ساختمان شخصیت برخی از افراد برای پذیرش اعتیاد مساعدتر از دیگران است. اینان میپندارند که این زمینه مساعد، بیگمان شرط اولیه و لازم احتیاط است و بدین ترتیب مسئله اعتیاد را بیش از حد ساده میپندارند (تقوی، ۱۳۷۰).
اختلالات و نابهنجاری ها و رفتار که بر اثر استعمال این مواد به وجود میآید ویژگیهای شخصیتی خاصی را باعث میشود که برای هر دسته از این داروها ماهیت نسبتاً خاصی دارد و از شکل ساده و تقریباً نرمال گرفته تا حالات شدید و روان نژندی(نوروتیک) روان پریشی(سپیکوتیک) را شامل می شود.
معتادان به مواد مخدر معمولاً حالت افسردگی ، شخصیت ضد اجتماعی و اسکینروئید را از خود نشان میدهند.
امیال بیولوژیکی در آن ها کم و بیش مهار میشود و این امر به علت تأثیرات بیولوژیکی مواد و نیز اثرهایی است که شخص معتاد به خاطر عدم هماهنگی و تطابق اعمالش با معیارهای اجتماعی دریافت میدارد ، از نظر روانپزشکی افرادی که داروهایی از قبیل آمفتامین به مقدار زیاد و مداوم مصرف میکنند بیمار ترین افراد جامعه به حساب میآید که دچار افسردگی شدیدند و از هیچ گونه فعالیتی لذت میبرند و لذا مرگومیر در این گونه افراد بسیار زیاد است (تفضلی مقدم، ۱۳۷۵).
کریم پور ، با تأکید بر تأثیرگذاری محیط بررفتار معتاد میگوید، ویژگیهای شخصیتی مربوط به گروهی از معتادین عبارتند از: بیارادگی، مورد اعتماد دیگران نبودن، نداشتن حس ابتکار، بیکار بودن، عدم اعتماد به نفس، وجود احساس شدید گناه، عقده حقارت ، و احساس بیهودگی بر اثر شرایط محیطی در آن ها به وجود میآید (کریم پور، ۱۳۶۴).
برای کسی که وابستگی دارویی پیدا میکند تیپ شخصیتی واحد وجود ندارد و تاکنون شخصیتی به نام شخصیت معتاد یا الکلیک پذیرفته نشده است، تا بتوان افراد معتاد را بر اساس آن مورد قضاوت قرار داد . استعمال مواد مخدر برای هر فردی هدف خاص خود را دارد (احمدوند،۱۳۸۷ ).
در DSM-IV اختلالات شخصیتی، به ویژه اختلالات شخصیت ضد اجتماعی، منجر به اختلالات ناشی از مصرف مواد خوانده شد .
برخی بر این باورند که فرد معتاد یا الکلی دارای یک شخصیت خود شیفته است و تحت تأثیر ماده مصرفی به خود اجازه میدهد که احساس قدرت فوقالعاده کند، ولی واقعیتهای دنیای خارج آن را محدود میکند، و این احساس که فردی است بزرگ و میتواند هر کاری را که میخواهد انجام دهد به او دست میدهد (DSM-IV، ۱۹۷۴، ترجمه: نائینیان،۱۳۷۴).
ژیلبرت[۴۲] و لباردی[۴۳] (۱۹۷۶) در مقایسه ۴۵ گروه معتاد با یک گروه غیر معتاد به این نتیجه رسیدند که ویژگیهای برجسته معتادان عبارتند از ویژگیهای پیسکوپاتیک، افسردگی، تنش، ناایمنی، احساس بیکفایتی و اشکال در تشکیل روابط اجتماعی گرم و طولانی.
همچنین آنان در تحقیقات خود دریافتند که بسیاری از معتادان مورد مطالعه آن ها، نشانه هایی از ویژگیهای نورتیکی و پیسکوتیکی دارند (احمدوند۱۳۷۴، به نقل از کفایت عامری۱۳۸۱).
۲-۵-۱-دیدگاه کنبرگ[۴۴]:
بنا به دیدگاه کنبرگ (۱۹۷۳) شخصیتهای متعدد اعتیاد عبارتند از :
۱- دپرسو مازوخیستیک[۴۵]
۲- شخصیت اسکینروئید[۴۶]
۳- شخصیت خود شیفته[۴۷]
۴- شخصیت پارانوئید[۴۸]