کاهش اضطراب به عوامل مختلفی مانند آمادگی­های زیست­شناختی، چارچوب خانوادگی، ضربه­های زودرس و فرایند یادگیری شناختی و روابط با همسالان وابسته است. ضمن آن که هر یک از این عوامل می ­توانند سهم مؤثری در تشدید اضطراب یا بروز اختلالات اضطرابی کودکان و بزرگسالان ایفا کنند (دادستان، ۱۳۷۸).

اولیای کودکان رفتارهای متفاوتی دارند این رفتارها ممکن است قابل پیش ­بینی و یا غیرقابل پیش ­بینی باشد، با ثبات­ یا بی­ثبات، محروم کننده باشد یا ارضاء کننده، محافظت کننده باشد یا بی­تفاوت، علاقه­مند باشد یا بی­علاقه، با محبت باشد یا خشن، در هر صورت کودک با اولیای خود همانندسازی کرده و ارزش­های آنان را درون­فکنی می­ کند. این رفتارها و شیوه­ هایی که والدین برای تربیت کودکان­شان به کار می­ گیرند نقش مهمی در آسیب­شناسی روانی و رشد کودکان بازی می­ کند. بحث ‌در مورد هر یک از مشکلات فرزندان بدون در نظر گرفتن نگرش­ها، رفتارها و شیوه ­های فرزندپروری تفریباً غیرممکن است ( محرابی، ۱۳۸۳).

بالبی معتقد است حالت­های اضطراب و افسردگی که در طی دوران بزرگسالی و نیز شرایط آسیب روانی رخ می­دهد، به گونه ­ای معنی­دار و سیستماتیک با حالت­های اضطراب ناامیدی و گسلش (عدم دلبستگی) توصیف شده در دوران کودکی ارتباط دارد (مظفری، ۱۳۸۸).

حال با توجه به توضیحات ارائه شده در زمینه مشکلات ناشی از اختلالات اضطرابی و ارتباط آن با سبک­های دلبستگی و طریقه رفتار والدین در کودکی بسیار ضروری و لازم به نظر می­رسد که مادران از آگاهی­ها و آموزش­های کافی در زمینه ارتباطات مؤثر با کودک برخوردار گردند تا بتوانند قادر به کنترل و پیشگیری از اختلالات اضطرابی و مشکلات ناشی از آن گردند.

تعاریف مفهومی:

اضطراب: اضطراب حالتی است که با احساس وحشت مشخص می شود و با علائم جسمی و تحریفهای ادراکی و شناختی همراه است و نیز اضطراب عبارت است از واکنش فرد در مقابل یک موقعیت استرس زا ، یعنی موقعیتی که بر اثر بالا گرفتن تحریکات اعم از برونی و درونی ایجاد شده و فرد در مهار کردن آن ها ناتوان است ۰(چاپلین، ۱۹۷۵؛ به نقل از دادستان، ۱۳۷۰).

دلبستگی: عبارت است از پیوند عاطفی عمیقی که با افراد خاص در زندگی خود برقرار می­کنیم، طوری­که باعث می­ شود وقتی با آن ها تعامل می­کنیم احساس نشاط و شعف کرده و به هنگام استرس از اینکه آن ها را در کنار خود داریم، احساس آرامش کنیم (برگ، ترجمه سیدمحمدی، ۱۳۸۱).

آموزش مادران مبتنی بر سبک­های دلبستگی: آموزش مبتنی بر دلبستگی ایمن است، شامل آموزش برنامه­ای ۶ جلسه­ای برگرفته از پژوهش­های مختلف در روش­های درمانی با بهره گرفتن از نظریه دلبستگی ‌می‌باشد. بر اساس آن، افراد شرکت کننده (مادران )، تحت آموزش موردنظر قرار می­ گیرند. این آموزش بر این فرض استوار است که کودکان مضطرب دارای تاریخچه­ای از نقص­های دلبستگی ادراک شده یا واقعی هستند که به اعتماد بین آن ها و والدین­شان، لطمه وارد ‌کرده‌است. هدف اساسی در این روش بازسازی و برقراری اعتماد و رعایت انصاف بین اعضای خانواده است. این امر با اصلاح تجربیات دلبستگی محقق می­گردد که باعث تغییر در تعاملات روزمره­ی اعضای خانواده و همچنین طرحواره­ی کودکان درباره خود و دیگران می­گردد (دایموند^[۱]، ۲۰۰۴).

تعاریف عملیاتی:

میزان اضطراب: نمره­ای که کودک در آزمون اضطراب زانک SAS (فرم کوتاه … سئوالی) کسب می­ کند.

کودک: در این پژوهش به افرادی اطلاق می­ شود که سنی بین ۱۰-۱۲سال دارند.

آموزش مادران مبتنی بر سبک­های دلبستگی: یک گروه متشکل از ۱۰ مادر و کودک که مادران طی ۶ جلسه آموزش هفتگی (تقریباً ۹۰دقیقه )، بر اساس برنامه آموزشی تهیه شده در این پژوهش بر مبنای سبک­های دلبستگی تحت آموزش قرار می­ گیرند.

فصل دوم

ادبیات و پیشینه پژوهش

مقدمه

در این فصل ضمن تعریف و شناخت اضطراب با نشانه­ها و علائم اضطراب تفاوت­های اضطراب در کودکی و بزرگسالی، پیامدهای اضطراب دوران کودکی، کیفیت تعاملات کودکان و نوجوانان مضطرب، اضطراب و رفتارهای ضداجتماعی مرتبط با آن و سبب­شناسی اضطراب آشنا می­گردیم.

سپس آشنایی با الگوهای خانوادگی مرتبط با اضطراب، تعاریف را مورد توجه قرار می­دهیم ، دلبستگی و اهمیت دلبستگی ، کارکرد دلبستگی با توجه به الگوهای عملی درونی و طبقه ­بندی سبک­های دلبستگی. تا با ایجاد پیش­زمینه­ای از آشنایی کامل و مناسب به ارائه یک برنامه آموزشی مناسب مادران بر مبنای نظریه دلبستگی بپردازیم.

تعریف اضطراب:

اضطراب حالتی است که با احساس وحشت مشخص می­ شود و با علایم جسمی که بیانگر افزایش فعالیت دستگاه اعصاب خودکار می­باشند (مثل تپش قلب و تعریق) همراه است. اضطراب بر عملکرد شناختی اثر گذاشته و موجب تحریف­های ادراکی می­ شود. وجه افتراق اضطراب از ترس، این است که ترس، پاسخ متناسبی به یک تهدید شناخته شده است، در صورتی که اضطراب پاسخی مبهم ‌می‌باشد.

اضطراب نوعی احساس ترس و ناراحتی بی­دلیل است و نشانه بسیاری از اختلالات روانی شناختی محسوب می شود. فروید معتقد بود که اضطراب می ­تواند ماهیت سازشی داشته باشد و آن در صورتی است که ناراحتی همراه با آن فرد را به سوی راه های جدید و مبارزه انگیز سوق دهد. اگر شخص از این حیث با شکست مواجه شود نتیجه آن اختلال و اضطراب مرضی است (آزاد، ۱۳۸۰) بنا به تعریف ،اضطراب یک احساس منتشر و بسیار ناخوشایند و اغلب مبهم با دلواپسی است که با یک یا چند احساس جسمی همراه می­گردد مثل احساس خالی شدن سردل، تنگی نفس، تپش قلب، تعریق، سردرد و میل ناگهانی و جبری برای دفع ادرار، بی­قراری و میل به حرکت نیز از علائم شایع است. اضطراب یک علامت هشدار دهنده است که خبر از خطری قریب­الوقوع می­دهد و شخص را برای مقابله با تهدید آماده می­سازد (پورافکاری، ۱۳۸۲) طبق گفته کاپلان و سادوک (۲۰۰۹) اضطراب حالت بیمارگونه مشخص با احساس بیم و نگرانی همراه با نشانه­ های جسمی حاکی از وجود دستگاه عصبی سمپاتیک بیش­فعال است و از ترس که علت شناخته شده دارد تفکیک می­ شود، و بارلو^[۲] (۲۰۰۳) اضطراب را نوعی هیجان یا حالت خلقی که مشخصه آن عاطفه منفی، برای مثال، تنش و ناآرامی و بیمناکی و نگرانی است تعریف می­ کند.

اختلالات اضطرابی شایع ترین گروه اختلالات روانپزشکی را تشکیل می‌دهند. یک نفر از هر چهار نفر واجد معیارهای تشخیصی حداقل یکی از اختلالات اضطرابی بوده و میزان شیوع این بیماری ها در یک دوره ۱۲ ماهه حدود ۱۷ درصد است. (سادوک و سادوک ، ۲۰۰۳).

مبانی نظری اضطراب :

با توجه به اینکه اضطراب در اغلب نظریه­ های شخصیت آسیب­شناسی روانی و روان­درمانی یک مفهوم زیربنایی است. اما یک تعریف واضح و مورد قبول همگان ندارد. که اضطراب را گاهی پاسخ، گاهی محرک، گاهی یک متغیر مداخله­گر و گاه حالت هیجانی یا سائق، یک صفت یا یک علامت بالینی در یک برانگیختگی بیش از حد تعریف کرده ­اند.