در صورت نبود اصول پذیرفته شده حسابداری، معیاری برای قضاوت درباره منصفانه بودن صورتهای مالی ارائه شده وجود نخواهد داشت. چنانچه قضاوت حسابرسان بر مبنای معیارهای از قبل تعیین شده نباشد، قضاوتی شخصی است و هیچگونه ارزشی ندارد.
اگر چه سیر تکاملی تدوین اصول پذیرفته شده حسابداری مطلوت نیست، ولی نبود همین استانداردها باعث می شود حسابرسان هیچگونه معیاری برای تشخیص منصفانه بودن اطلاعات مالی ارائه شده در اختیار نداشته باشند (نیکخواه آزاد، ۱۳۹۲).
آخرین عبارت بهکار گرفته شده در تعریف پیشگفتهی حسابرسی حاکی از آن است که قضاوت و ارزیابی حاصل در پایان آزمون حسابرسی با بهره گرفتن از “گزارش حسابرس” با صراحت ابراز می شود. این مرحله از فرایند حسابرسی اساساً مرحله گزارشگری است. بنابرین می‌توان ادعا کرد فرایند حسابرسی از دو مرحله تشکیل می شود. مرحله رسیدگی و آزمون که مربوط به جمع آوری و ارزیابی شواهد است و مبنای اظهارنظر را فراهم می کند و دیگری مرحله گزارشگری که طی آن نظر و ارزیابی به دست آمده به افراد ذینفع گزارش می شود (نیکخواه آزاد، ۱۳۹۲).
سیستم حسابداری (اطلاعاتی) و فرایند حسابداری، حلقهی ارتباطی بین فعالیت و وقایع اقتصادی و ادعاهای مربوط به آن ها است. بنابرین موضوع مورد رسیدگی در برگیرندهی سیستم حسابداری و نیز فرایند حسابداری است.
۲-۹- اعتباربخشی گزارشهای مالی
پاسخ‌گویی که خواستگاه آن احترام به حقوق انسان‌ها است، در زمینه ها و سطوح مختلف مطرح است. در سطح بنگاههای اقتصادی، مدیران در مقابل سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و دیگر اشخاص ذینفع مسئول و موظفند از طریق ارائه اطلاعات شفاف، درست و قابل اعتماد اشخاص ذینفع را در جریان نحوه بهکارگیری منابع اقتصادی قرار دهند. این جریان متقابل از رعایت قانون و حقوق طبیعی بشری سرچشمه می‌گیرد. یعنی شخصی که نماینده یا مدیری را انتخاب می کند و منابع و سرمایه خود را به او میسپارد و از این طریق اختیار ادارهی منابع را به وی تفویض می کند و این حق را دارد که از سرنوشت سرمایه خود کسب اطلاع کند.
حسابرسی از ارکان اساسی فرآیند پاسخ‌گویی است. زیرا پاسخ‌گویی مستلزم وجود اطلاعات معتبر و قابل اتکاست و قابلیت اتکای اطلاعات مستلزم بررسی آن ها توسط شخصی مستقل از تهیهکننده اطلاعات است. در فرآیند پاسخ‌گویی، حسابرسی از طریق تعیین اعتبار اطلاعات، ارزش افزوده ایجاد می کند. درواقع نقش اصلی حسابرس مستقل، اعتماد بخشیدن و اعتباربخشی به صورتهای مالی است. صورتهای مالی مرکز ثقل و محور گزارش‌ها و اطلاعات مالی است. صورتهای مالی ابزار پاسخ‌گویی و تصمیم گیری شناخته میشوند. این صورتها زمانی در تصمیم گیری و پاسخ‌گویی مفید واقع میشوند که قابل اعتماد، شفاف و دارای کیفیت مناسب باشند. طبیعی است که اطلاعات مالی باکیفیت مطلوب، در تصمیمگیریها و تخصیص بهینه منابع و کارایی بازار اثر مثبت دارد که خود رشد، توسعه و رفاه اجتماعی را به دنبال دارد.
ارزش افزودهی حسابرسی متشکل از دو بعد است: بعد کنترلی و بعد اعتباربخشی. از دیدگاه کنترلی، حسابرسی به دو دلیل به عنوان عاملی مستقل بر کیفیت اطلاعات نظارت دارد: ۱) بررسی مستقل میزان تطابق اطلاعات حسابداری با معیارهای از قبل تعیین شده که این معیارها قاعدتاً باید منعکس کننده نیاز و خواست استفادهکنندگان اطلاعات باشد (عامل کشف کننده) و ۲) ایجاد انگیزه برای تهیهکنندگان جهت تولید اطلاعات در چارچوب معیارهای از قبل تعیین شده، زیرا تهیهکننده میداند که مورد حسابرسی قرار خواهد گرفت (عامل بازدارنده).
از دیدگاه اعتباربخشی، حسابرسی بر اعتبار اطلاعات می افزاید، زیرا استفادهکنندگان می توانند مطمئن باشند که عوامل کنترلی پیشگفته بر فرآیند گزارشگری حاکم و باعث بهبود کیفیت اطلاعات شده است. درنتیجه استفادهکنندگان، می توانند با ضریب اطمینان بیشتری از اطلاعات استفاده کنند. اعتماد استفادهکنندگان به کیفیت و استفاده آنان از اطلاعات مالی به شکوفایی و افزایش ارزش نهفته در اطلاعات حسابداری میانجامد. در مجموع، حسابرسی مشکلات اعتباردهی ناشی از تضاد منافع را کاهش میدهد و از اینرو به قابلیت اتکای آن می افزاید (نیکخواه آزاد، ۱۳۹۲).
۲-۱۰- عوامل توجیهکننده تقاضا برای حسابرسی از دیدگاه مفاهیم بنیادی حسابرسی
گسترش روزافزون جوامع و پیچیدگی مسائل خاص آن، افزایش نیاز به اطلاعات اقتصادی مربوط، کامل، بیطرفانه و قابلاتکا و در نتیجه افزایش تقاضا برای وجود سیستم‌ها و فرایندهایی که فراهمکننده چنین اطلاعاتی هستند را ایجاد نموده است. همین عوامل موجب افزایش نیاز به حسابرسی به عنوان قسمتی از کل فرایند انتقال اطلاعات شده است. کمیتهی مسئول تدوین بیانیههای مفاهیم بنیادی حسابرسی، نیاز به انجام حسابرسی توسط حسابرسان مستقل را به شرح زیر میداند:
الف) تضاد منافع[۲۵]: وقتی استفادهکننده اطلاعات تصور می کند بین او و تهیهکننده اطلاعات تضاد منافع بالفعل و یا بالقوه وجود دارد، احتمال تحریف (عمدی و یا سهوی) اطلاعات دریافت شده برایش مطرح می شود. از اینرو کیفیت اطلاعات دریافت شده مظنون تلقی شده و انجام حسابرسی توسط شخصی مستقل و عاری از تصور تضاد منافع را لازم میدارد. در شرایطی بسیار استثنایی این حسابرسی می تواند توسط استفادهکننده اطلاعات راساً انجام شود (نیکخواه آزاد، ۱۳۹۲).
ب) پیامدهای اقتصادی بااهمیت: منظور از فرایند گزارشگری هدفمند، کمک به استفادهکننده اطلاعات در امر تصمیم گیری اقتصادی است. سودار بودن، گمراهکنندگی، نامربوط بودن یا ناقص بودن اطلاعات می تواند منجر به تصمیم گیری غلط شود و به تصمیمگیرنده زیان وارد کند. در شرایطی که این تصمیمات پیامدهای مهم اقتصادی داشته باشند، تصمیمگیرنده اهمیت بیشتری برای کسب اطمینان از کیفیت اطلاعات دریافت شده قائل می شود. کسب اطمینان از کیفیت اطلاعات دریافت شده از طریق حسابرسی میسر است.
پ) پیچیده بودن[۲۶]موضوعات اقتصادی و سیستمهای اطلاعاتی: هر چه موضوعات اقتصادی و فرایند تبدیل آن ها به اطلاعات پیچیدهتر می شود، استفادهکننده اطلاعات با مشکلات بیشتری در رابطه با تشخیص کیفیت اطلاعات روبرو میگردد. همچنین پیچیدگی موضوع و یا سیستم پردازش اطلاعاتی، امکان بروز اشتباهات را به وجود می‌آورد. در این موارد حسابرسی می تواند وسیلهای برای حصول اطمینان از کیفیت اطلاعات گزارش شده به استفادهکننده آن اطلاعات باشد.
