ایمرسون تعریف جامعی از عقد بیمه اتکایی به این شرح کرده‌است :«بیمه اتکایی قراردادی است که بر اساس آن بیمه گر با در نظر گرفتن حق بیمه مشخص، خطر بیمه شده را به شرکت دومی واگذار می کند در حالکیه خود در برابر بیمه گذار اصلی مسئول است و قرارداد بیمه اصلی به همان صورتی که صادر شده، بدون هیچگونه تغییر یا تبدیلی باقی می ماند».[۲]
صاحب نظر دیگری می‌گوید: «عقد بیمه اتکایی شکلی از بیمه است که بر پایه آن بیمه گر اتکایی با دریافت مبلغی (حق بیمه) از بیمه گر (واگذارنده ریسک)، تمام یا بخشی از تعهدهای او را طبق شرایط قرارداد بیمه اتکایی به عهده می‌گیرد».[۳]
پروفسور موریس پیکار استاد دانشکده حقوق پاریس با توجه به جنبه‌های حقوقی و فنی عقد بیمه اتکایی این نوع قراداد بیمه را این گونه تعریف می‌کند: «بیمه اتکایی نوعی از عملیات بیمه ای است که بدون دخالت بیمه گذار با قراداد بیمه مستقیم رابطه داشته و در نتیجه آن بیمه گر می‌خواهد انحرافی را که بین حساب احتمالات و واقعیت از لحاظ وقوع خطر وجود دارد تخفیف دهد.[۴]
در واقع می توان گفت بیمه ی اتکایی عقدی است که بیمه گر واگذارنده عملیات بیمه ای خود را نزد یک شرکت بیمه دیگر که همان شرکت اتکایی است، بیمه می‌کنند. هیچ ارتباطی بین بیمه گذار اولیه و بیمه گر اتکایی وجود ندارد و پل ارتباطی آن ها بیمه گر واگذارنده است مگر اینکه خلاف آن را تصریح کنند.[۵]
این بیمه بدین مفهوم است که ما ریسک خطرها را توزیع جهانی کنیم یعنی شرکت های بیمه بخشی از حق بیمه دریافتی را در نزد شرکت بیمه بزرگتر بیمه می‌کند و آن شرکت نیز ممکن است در یک مقصد اتکایی مجدد آن را نزد یک شرکت خارجی و یا داخلی بزرگتر بیمه نماید و بدین نحو است که خسارت های کوچک هم توزیع جهانی می شود .
شرکت های بیمه با توجه به میزان خطرات ناشی از بیمه کردن ریسک های مختلف، یک ظرفیت نگهداری برای خودشان تعریف می‌کنند. مثلاً اگر ریسک آن کم و احتمال ضرر پایین باشد، سهم نگهداری را بالا می‌برند و در غیر این صورت سهم نگهداری را پایین می آورند .
حال اگر میزان بیمه نامه ها زیاد باشد که از سهم نگهداری آن ریسک بیشتر شده با بهره گرفتن از بیمه اتکایی و انتقال برخی از آن ریسک به شرکت بیمه دیگر می توان ظرفیت و سهم نگهداری را بالا برد و خدمات بهتری به مشتریان داد و سود بیشتری نیز ببرند.[۶]
از مجموع این تعریف ها می توان به مکانیسم عقد بیمه اتکایی پی برد. در واقع همان گونه که حرفه یا فن بیمه گری از ظرافت و پیچیدگی آماری و حقوقی و توانایی مدیریت و سامانگری ریسک ها برخوردار است، بیمه اتکایی به عنوان مکانیسم لازم و مکمل آن، انجام وظایف بیمه گری را تسهیل می‌کند و پشتیبانی از پذیرش ها و تعهدهای عقد بیمه گری را مقدور می‌سازد و به آن استواری و اطمینان می بخشد. همکاری و همبستگی درونی میان بیمه گران مستقیم و بیمه گران اتکایی نشان می‌دهد که راز کامیابی و آسایش و پیشرفت بشری در سازمان دادن به مشارکت انسان‌ها و تشکیل صف سنجیده و سازمان یافته ای از مجموع خواسته ها و منافع همگانی در برابر خطرها، ترس ها و تهدیدهای ناشی از عوامل زیانبار طبیعی و اجتماعی است.
مبحث سوم- قلمرو قرارداد عقد بیمه اتکایی
در عقد بیمه اتکایی باید معلوم شود واگذارنده چه نوع بیمه‌هایی را واگذار می‌کند تا در نتیجه تکلیف بیمه گر اتکایی نیز روشن بوده و بتواند خط مشی خود را با توجه به تعهداتی که می پذیرد مشخص نماید. زیرا اگر بیمه گر اتکایی از حدود تعهدات خود مطلع نباشد و نتواند پیش‌بینی های لازم را بنماید وضع متزلزلی خواهد داشت.
قلمرو عقد بیمه اتکایی را می توان از سه نظر بررسی نمود:
-
- قلمرو عقد بیمه اتکایی از لحاظ نوع تحصیل معاملات بیمه ای
-
- قلمرو عقد بیمه اتکایی از لحاظ نوع خطر
- قلمرو جغرافیایی عقد بیمه اتکایی
اینک به شرح عقد هر یک از سه نوع تحصیل معاملات بیمه ای می پردازیم:
گفتار نخست: قلمرو عقد بیمه اتکایی از لحاظ نوع تحصیل معاملات بیمه ای:
منظور از قلمرو قرارداد از لحاظ نوع تحصیل عملیات بیمه ای این است که مشخص شود آیا عقد بیمه اتکایی تنها شامل بیمه‌هایی می شود که واگذارنده مستقیما تحصیل می‌کند یا بیمه‌هایی که واگذارنده از طریق اتکایی به دست می آورد نیز باید بحساب بیمه گر اتکایی منظور شود. از لحاظ تئوری و طبق تعریفی که معمولا از عقد بیمه اتکایی به عمل می‌آید در عقد بیمه اتکایی تنها بیمه‌هایی که واگذارنده مستقیما به دست آورده باشد، ولی عملا اتفاق می افتد که بیمه گر اتکایی آن دسته از ریسکهایی را که واگذارنده خود از طریق اتکایی به دست آورده نیز به عهده بگیرد.
در اینجا باید متذکر شد که بیمه گر مستقیم می‌تواند یک قسمت یا تمام ریسکهایی را که از طریق اتکایی تحصیل کرده مجددا به اتکایی واگذار کند. در این صورت قرارداد اتکایی دیگری بین بیمه گر مستقیم و بیمه گر اتکایی جدید تنظیم می شود که شامل این دسته از ریسکهای بیمه گر را اتکایی مجدد می‌گویند.[۷](توضیح اینکه در مورد این ریسک‌ها بیمه گر مستقیم در حکم بیمه گر اتکایی می‌باشد). بنابرین قرارداد اتکایی ساده فقط شامل آن دسته از معاملات بیمه ای خواهد بود که واگذارنده بطریق مستقیم به دست آورده است و با این حال بعضی از دانشمندان این فن معتقدند که کلمه بیمه اتکایی[۸] عام است به این معنی که هم بیمه های مستقیم در قلمرو آن قرار می‌گیرد و هم بیمه های اتکایی. بنابرین در یک قرارداد اتکایی می توان این کلمه را به هر دو شمول داد. آن قرارداد های بیمه ای که از جانب واگذارنده صادر نشده اند بلکه واگذارنده از طریق اتکایی اختیاری آن ها را پذیرفته مورد اطمینان کامل بیمه گر اتکایی نیستند، در نتیجه واگذارنده ای که نقش بیمه گر اتکایی را ایفا می‌کند ممکن است اقدام به قبول ریسکهای مختلفی از طریق اتکایی اختیاری کرده و سپس آن ها را مشمول قراردادی کند که خود او در مقام واگذارنده است و به این ترتیب تعهدات بیمه گر اتکایی جدید را سنگین و نامعلوم نماید.
گفتار دوم: قلمرو عقد بیمه اتکایی از لحاظ نوع خطر
نوع خطر موضوع بیمه باید در قرارداد کاملا مشخص باشد. معمولا ریسکهائی که بیمه می‌شوند دو قسم اند :
